Neden ve sebep kelimelerinin birbirlerinin yerine veya aynı manada kullanılması yanlıştır. Zira neden zarf, sebep isimdir. Bunları bir tutmak lisanı fakirleştirmektedir. Bu, dil ile lisan kelimelerinin bir sayılması kadar yanlıştır.
Cumhuriyetimizin ilk safhalarında Öz Türkçecilik hareketi ile lisanımızdaki yabancı kelimeler kovulmağa ve yerine Türkçeleri konulmağa çalışıldı. Lakin bizim o kelimeleri fethettiğimizi ve o kelimelerin Türkçenin hamurunda yoğrularak zenginleştiği, belki maksatlı olarak, dikkate alınmadı. Adeta fethedilen toprakların geri verilmesi gibi fethedilen kelimeler de geri veriliyordu. Lakin asıl kötü tarafı, bunun hudutsuz bir hareket olmasıydı; öz diye halka bakılıyordu. Bin yıllık mesela kelimesini sırf Arapçadır diye atıp yerine, kaynaklara göre, Ermenice olan örneğin kelimesinin alınması gibi hezeyan bir hareketti. Bir diğeriyse kelime köküne, eklerin peyda ettiği manaya bakmadan uydurmak fiilidir. Evet, kabul ediyorum; türetme yoluyla bilim, kurgu gibi kusursuz kelimeler kazanıldı. Lakin her biri böyle değildir.
Neden, soru zarfıdır ve fiili muayyen kılmak için sorulur. Sebep ise isimdir; manası: Bir şeyin olmasına veya belli bir halde bulunmasına yol açan şey. TDK
“Bizim medeniyetimiz neden çökmüştür?” sorusunun cevabı sebeptir; bu cümle meselenin en sade açıklamasıdır. Neden zarftır ve sebebi bulmak için sorulur; neden kelimesine isim vasfını vermek hem muğlaklık peyda eder hem lisanımızı fakirleştirir; zira çeşitliliğin fazla olması zenginliktir.
“Hükumet yeni vergilerin nedenini açıklamadı.” cümlesindeki kullanım yanlıştır.
“Hükumet yeni vergilerin sebebini açıklamadı.” cümlesindeki kullanım doğrudur.
Aynı, nedeni sebep yerine geçiremeyeceğimiz gibi sebebin de nedeni yok etmesine izin vermemeliyiz. “Çalışmamanın sebebi nedir?” yerine “Neden çalışmıyorsun?” denilmelidir. Böylece kelime israfından kaçınılır ve her şey gerektiği gibi olur.
Siz sözlüklere bakıp da neden ve sebep kelimelerinin aynı manaya geldiğini savunuyorsanız, bilin ki o sözlükleri oluşturanlar en başta bahsettiklerimdir.
Haydi çocuklar, tekrar edelim: Neden zarf, sebep isimdir.
Daha fazlası için sitemize ve yine kültür sanat, fikir ve edebiyat ile alakalı paylaşım ve tartışmaların yapıldığı forumumuza, hususi olarak Lisaniyat alanına mutlaka göz atın.
Yorumlar (0)
Yorum Yaz