Organ Bağışı Caiz Mi?

[AhmetAdanur]

Organ naklinin İslâmî açıdan caiz olup olmadığı konusunda uzun zamandır yapmakta olduğum araştırma sonucunda, konu hakkında verilen fetvaların hep kaçamak cevaplar içerdiğini müşahede ettim. Şöyle ki; gerek dinle ilgili başkanlığın ve gerekse İslâmî fetva noktasında bulunan kimselerin cevapları, "Ölümden sonra organ naklinin caiz olduğu" yönündeydi. Ancak hiç kimse ölümü tanımlama noktasında fikir beyan etmeye yaklaşmıyordu.

Tıbbî açıdan, kalbin durması, beyin sapının ölümü ve beyin kabuğunun ölümü hadiselerinin tümü, ölüm olarak kabul edilmekteydi. Ancak bu olaylardan, yani kalbin durması, beyin sapının ölümü ve beyin kabuğunun ölümü hadiselerinden hangileri İslâmî açıdan ölüm kabul edilmeliydi? Zira bu olaylardan her birinin tıbbî yönden farklı durumları mevcuttu.

Organın alınabilme süresiyle ilgili olarak bu üç durumun her biri farklılık arz ediyor ve farklı zamanlarda organ alınabiliyordu. Öyle ki İslâmî açıdan kesin olarak ölüm kabul edilen kalbin durması hadisesinde organ alınabilme süresi o kadar kısa oluyordu ki, kalp durduktan sonra organ alınabilmesi, tıbbî açıdan neredeyse imkansızdı. Bu durumda tıp, konuyu yalnızca beyin ölümüne bağlayarak işlem yapmakta ve beyin ölümü için de yalnızca "ölüm" tabirini kullanmaktaydı. Diğer bir deyişle tıbben bir bedenden organ alınabilmesi için o bedenin kalbinin çalışmakta olması şarttı. Tıp uzmanları ile yaptığım görüşmelerde de bu durumu doğruladılar ve organ alınırken bedenin kalbinin çalışmaya devam etmekte olduğunu ifade ettiler.

Böyle bir durumda organ naklinin dinen caiz olup olmadığını açıklayabilmek için, öncelikle dini açıdan ölümün tanımlanmasının şart olduğu açıktır. Kur'an-ı Kerim'in bazı yerlerinde (Örnek: En'am Suresi 60. ve Zümer Suresi 42. ayetler) uyku için dahi ölüm tabiri kullanılmaktadır. Ancak gerek ayet ve gerekse hadislerde beyin ölümü konusunda hiç bir ibare mevcut değildir. Fakat tabiki bu durum, İslâmî açıdan ölümün tanımlanmasının imkânsız olduğu anlamına gelmez. İcmâ-i Ümmet noktasında bile olsa, İslâmî açıdan ölümün tanımlanması, gerek ve şarttır. Bu tanımlama sonrasında organ naklinin caiz olup olmadığı zaten açıkça anlaşılmış olacaktır.

Burada belirttiğim araştırmalarım sonucunda, konunun İslâmî açıdan netlik kazanmamış olması sebebiyle, uzun yıllar önce yapmış olduğum, tüm organlarımın bağışını iptal ettim.

Bu itibarla, ilgili kurum, kuruluş ve kişilerden talebimiz, İslâmî açıdan "Ölüm"ü net olarak tanımlamaları ve özellikle tıbbın uygulamakta olduğu organ nakli yönteminin, İslâmî açıdan caiz olup olmadığı konusunda fetva vermeleridir.

[halilesen]

Beyin ölümünün kat'i olup olmadığı belli mi? Beyin ölümü olduğunu söyleyen ve daha sonra beyni yeniden çalışanlar yok mu? Bu haldeki birinin organlarının alınması demek onun beyinden irte tümünü öldürmek manasına gelmiyor mu? O vakit beynini, iradesini kullanamayanlar da ölü müdür?

Referans olarak sunduğunuz ayetler gerçekten üzerine ilmen ve manen düşünülmesi gereken Allah kelamlarıdır. Uyku ölüm "gibi" sayılıyor. Lakin uyanmak hadisesi de var. İfade ettiğiniz gibi fetvası fevkalade zor. Lakin ilmin ilerleyişi de malum olduğu üzere doğru olanın bulunabileceğine inanıyorum.

İşin tıbbı kısmı ile alakalı yüksek bir malumatım olmadığı için ehillerin bu konuda daha detaylı ve tarafsız bir rapor sunması ve üst bir seviyede kararların mantığa uygun bir şekilde verilmesi lazımdır.

[AhmetAdanur]

@halilesen Bey, vurguladığınız hususlar son derece doğru ve yerinde tespitler. Fetva verilmesi elbette zor ancak öyle ya da böyle Allah'ın affına sığınarak bir fikir neticesine varmak lazım. Bunu da işin ehli olan İslam mensupları yapmak zorunda.

Ben, burada bahsettiklerimin tümünü tweet dizisi halinde ilgili kurum, kuruluş ve bazı kişileri de etiketlemek suretiyle paylaştım. Ancak maalesef bir tek dönüş bile olmadı. Bu durumda bize, her şeyin nihai sonu olan kalp ölümünü "ölüm" kabul etmek düşüyor. Öyle olunca da organ bağışı yapabilmemiz mümkün olamıyor.

[halilesen]

Elbette, organ bağışının iyi veya kötü olarak tasnif edemem. Sonuçta organ bağışı ölen bir insanın artık ihtiyacı olmayan bir organını ile yaşayan birinin sağlığı için büyük bir ehemmiyet arz ediyor. Fakat iş sadece beyni ölen ve vücudu yaşan birini bedenen öldürerek organlarını almak hususunda değişiyor.

Ne yazık ki birçok şeyin yapılması ancak bir otoritenin hedefinde olmasını icap ettiriyor. Ben de birçok hususta Cimer'den yazmıştım. Lakin ya çok (geçiştırerek) geç cevap verilmekte yahut cevap dahi verilmemektir. Yoğunluğu ve başka mühim şeylerin öne alınmasını anlayabiliyorum, fakat bu tür birçok mevzuun da halledilmesi lazım geliyor.

[Vesaire]

Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı'nın web sitesinde bu meseleye mütedair bir değerlendirme yer almakta. Göz atabilirsiniz:

https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/ ... caiz-midir

Farklı bir mehaz arayanlar şuraya da göz atabilir:

https://dinimizislam.com/detay.asp?Aid=4713

[AhmetAdanur]

Sayın @Vesaire ;
Verdiğiniz ilk linkte, organ nakli şartı olarak, "Organ veya dokusu alınan kişinin, bu işlemin yapıldığı esnada ölmüş olması" ifadesi yer almaktadır. İkinci linkte de olayı biraz daha karmaşıklaştırmakla beraber yine "ölüm" şartı dile getirilmektedir.

Oysa bizim sorunumuz, sizin de idrak etmiş olduğunuz gibi, "ölüm" ifadesi ile kast edilenin kalp ölümü mü, yoksa beyin ölümü mü olduğunun belirginleştirilmemiş olmasıdır. Kalp ölümü sonrası organ alınabilmesi için zaman yoktur ve işlem yapılamamaktadır. Beyin ölümü ise iki farklı şekilde olmaktadır: Beyin kabuğu ölümü ve beyin sapı ölümü. Ancak bunlardan Beyin kabuğu ölümünde geriye dönüşler görülebilirken, beyin sapı ölümünde şimdiye kadar geriye dönüldüğüne yani hastanın tekrar dünyevi fonksiyonlarına dönüş yapabildiğine şahit olunmamıştır.

Sonuç olarak bu üç farklı ölüm şekli Tıp açısından birbirinden çok farklı gelişme ve sonuçlar ortaya koyduğundan, dini açıdan da her biri için farklı fetvalar verilmesi gerekir. Sadece "ölüm" tabiri kullanılarak kaçamak cevaplarla birlikte insanların yanıltılması, dini hizmet değil tam tersine yapılan kul hakkına girmektir ve büyük bir günahtır.

[Vesaire]

Sayın @AhmetAdanur Bey,
Bence sizin sorduğunuz sual biraz farklı. Siz organ nakli özelinde "ölü" bir şahsın bedeninden parça alınıp alınamayacağı hususunda "ölüm"ün ne olduğunu sormaktasınız.
Organ nakli(misal böbrek nakli) ile alakalı vermiş olduğum kaynakların birindeki cevap gayet sarih diye düşünmekteyim:

"Sual: Zaruret olunca, böbrek nakli caiz mi?
CEVAP
Evet. Ayrıca ameliyatlar başarılı olduğu için caizdir."

Yine başka bir suale cevaben:

"Kanuni bir mecburiyet varsa, hayattayken, (Ben ölünce organlarımın alınıp ihtiyacı olan bir hastaya verilmesine izin veriyorum) diye bir kâğıt yazıp bırakabilir. Öyle bir kâğıt bırakmasa da, ihtiyaç olunca ölüden organ alınabilir."

Bence sizin sualiniz "ölü"den ne kastedildiği. Haddizatında organ nakline mütedair dini hudutları içerisinde cevaz verilmekte.

İlave olarak, alanın uzmanı olmamakla beraber "Donation after circulatory death" (DCD) işlemini arattığım vakit karşıma muhtelif neticeler çıkmakta. Bu usul ülkemizde tatbik edilmiyormuş. Bu usul hakkında fikirlerinizi de öğrenmek isterim.

[AhmetAdanur]

Sayın @Vesaire ;
Daha açık ifade etmeye çalışayım:

Tıp, kalbi durandan organ alamıyor; beyni ölenden alabiliyor (yani kalp çalışmaya devam ederken alabiliyor). Dini fetva verenler de "ölüden organ nakli yapılabilir" diyor. Burada kastedilen ölü, kalbi duran mıdır beyni ölen mi?

Madem konuyu iyi anlamışsınız, bu sorunun cevabını sizden bekliyorum!

[Vesaire]

Sayın @AhmetAdanur Bey,

Ben fetva makamı değilim. Açtığınız başlık ile sorduğunuz sual iki taraflı da anlaşılabileceği için fikrimi belirttim.
DCD veyahut "Donation after circulatory death"i izah etmeniz mümkün mü ?

[AhmetAdanur]

Sayın @Vesaire ;
Üzgünüm ama ben de tıp uzmanı olmadığımdan, DCD hakkında açıklama yapabilmem mümkün değil. Ancak anladığım kadarıyla beyin ölümü gerçekleşen kişilerden artık ümit kesilip fişi çekilmeye karar verilmiş olanların, bu işlemden hemen sonra, yani kalp durduktan sonra organlarının alınması olayıdır.

"Dolaşım ölümü sonrası organ bağışı (DCD) - Organ ve doku bağışı" https://www.health.nsw.gov.au/organdona ... death.aspx
sitesinde de belirtildiği üzere alınacak organların faal olabilmesi için işlemin birkaç dakika içerisinde yapılması gerekir. Benim görüştüğüm Tıp uzmanları bu kadar kısa bir süre içerisinde bu işlemin gerçekleştirilmesinin mümkün olmadığını ifade ediyorlar. Tıp ve Teknik açısından böyle bir imkan varsa da anlaşılan o ki ülkemizde uygulanamıyor. Ve ülkemizde tüm organ alım işlemleri kalp çalışırken yapılıyor.

Bu sebeple ben de ülkemizde yapılmakta olan organ nakli tarzının İslami açıdan net olarak fetvalandırılması gerektiğini düşünüyorum. Zaten çoğu kimse kalp çalışırken organ alındığını bilmediği için organ bağışında bulunuyor.

[Vesaire]

Anlıyorum. Normal beyin ölümü kriterlerine uymayan kişilere tatbik edilen bir usul olduğundan başka bir malumata sahip değilim ben de.
Bu mevzu ile alakalı hem tıpta hem dinde ihtisas sahibi şahıslara müracaat etmek gerekiyor zannederim.

[halilesen]

Bu başlığın doğru yerinin Din forumu olduğunu düşünüyorum. Dahası oraya taşıyorum.